Insecten | KNNV Vereniging voor Veldbiologie

Algemeen

Ook in het jaar 2014 hebben de meeste leden van de werkgroep regelmatig de wekelijkse werkgroepdag/avond op dinsdag bezocht. De insectenwerkgroep bestond in 2013 uit maar liefs zestien arthropodoos (in alfabetische volgorde): Cor Borghouts, Emiel Bouvy, Reinoud van den Broek, Mischa Cillessen, Tineke Cramer, Andrea Dekkers, Aad van Diemen, André van Eck, Ron Felix, Wim Klein, Laurens van der Leij, Ad Mol, Theo Peeters, Guido Stooker, Paul van Wielink en Jan Willem van Zuijlen. Gerdien de Kock werkt tijdens de dinsdagen aan het onderzoek van Laboulbeniales op kevers verzameld in De Kaaistoep. Tevens bezocht Iris van der Laan enkele insectenavonden op het eind van het jaar.

Zeven leden van onze werkgroep, t.w. Emiel Bouvy, Cor Borghouts, Tineke Cramer, Andrea Dekkers, Aad van Diemen, Ad Mol en Paul van Wielink, zijn op dinsdag tevens als vrijwillige conservatoren actief in met name het collectiebeheer van het Natuurmuseum Brabant. Daarnaast ook in uitleen van materiaal, het geven van informatie en adviezen en determinaties voor derden. Er werd op het eind van dit jaar ook een protocol ontwikkeld voor het beheer van de droge insectencollectie.

We hebben in 2014 geen gezamenlijke excursie of activiteit ondernomen. Wel namen diverse leden deel aan de inventarisaties van De Kaaistoep en de Dongevallei. André en Paul leidden op 16 augustus een algemene insectenexcursie in de volkstuin in Moerenburg.

Werkzaamheden

Diverse leden werken aan materiaal dat verzameld is of wordt in De Kaaistoep en de Dongevallei en ook in 2014 werden weer diverse insectensoorten aan de soortenlijsten van beide gebieden toevoegd. Andere activiteiten van de leden zijn verzamel-, sorteer-, determineer- en invoegwerk van allerlei insecten- en spinnengroepen in de collectie van Natuurmuseum Brabant. Ook in 2014 werden door afzonderlijke werkgroepsleden weer diverse geleedpotigen geschonken aan de museumcollectie.

Cor Borghouts, Andrea Dekkers en Aad van Diemen werken aan materiaal dat ze verzamelen met de hand en met behulp van potvallen op vliegbasis Gilze-Rijen. Cor heeft van vliegbasis Gilze-Rijen mieren en duizend- en miljoenpoten gedetermineerd en o.a. ook kevers gevangen met raamvallen in De Kaaistoep uit 2002/2003. Aad heeft een grote collectie van L. Vingerhoeds en een aantal kleinere collecties gedetermineerd. Aad inventariseert sinds 2 jaar ook hymenoptera op de geluidswal bij Bavel.

Emiel Bouvy werkte aan het op naam brengen van de moeilijkere ‘micro-kevers’ van enkele door Paul bemonsterde locaties in De Kaaistoep. Begin dit jaar werd het op naam brengen van de kevers afkomstig uit de door Ron in 2013 bij en in nesten van Formica rufa en F. pratensis geplaatste en bemonsterde tegel- en pijp-vallen voltooid. Bovendien werden de miljoenpoten en pissebedden van dit onderzoek gedetermineerd. In samenwerking met Ron werden de resultaten uitgewerkt tot een aanzienlijke bijdrage aan het artikel ‘Mierengasten en gastmieren bij de Rode bosmier en de Zwartrugbosmier’ in het Kaaistoepverslag van 2013. Meerdere keversoorten waren nieuw voor De Kaaistoep en nieuw voor de collectie. Op 25/7/2013 is door Ron een maaiselhoop in De Kaaistoep uitgezeefd. Van hem werden de betreffende kevers (excl. loopkevers) en pissebedden ontvangen. De verwerking van dit materiaal leverde 5 van de 12 keversoorten, die zowel nieuw voor het gebied als nieuw voor de collectie waren. Momenteel wordt gewerkt aan materiaal (duizend-, miljoenpoten, pissebedden en kevers) uit een maaiselhoop bij de hut van Homberg, die Ron 28/6/2012 heeft uitgezeefd. De natte collectie werd verder aangevuld met duizend- en miljoenpoten. Gedurende het gehele jaar werd uit de collectie Kaaistoep-kevermateriaal met onzekere determinatie (gemarkeerd door roze strookjes) gecontroleerd, definitief gedetermineerd en waar nodig gecorrigeerd. Gerdien de Kock werd geholpen bij het selecteren van kevers uit de collectie voor onderzoek naar Laboulbeniales.

Theo Peeters heeft de bemonstering van een potvalproject in twee Tilburgse volkstuinen afgerond. De loopkevers en loopkeverlarven worden gedetermineerd door Ron Felix die ook de Pselaphinae gaat dtermineren. Alle andere groepen determineert hij zelf, worden verdeeld over de andere werkgroepsleden of uitbesteed aan derden. De verzamelde dieren worden opgenomen in de collectie van het Natuurmuseum. Wim Klein heeft vooral gewerkt aan het op naam brengen van een Wageningse graafwespencollectie verzameld door studenten in de Pyreneeën. Nederlandse soorten uit die collectie die nog niet aanwezig zijn worden opgenomen in de collectie van het Natuurmuseum. Daarnaast heeft hij de graafwespen verzameld door Joop Prijs en die van de raamvallen in De Kaaistoep uit 2008 gedetermineerd en ingevoerd. Tevens heeft Wim de verschillende Orde-bestanden samengevoegd in de nieuwe database Klasse.

Guido Stooker heeft in 2014 in de Dongevallei een potval-onderzoek uitgevoerd, waarvan een deel van de vangsten reeds is uitgesorteerd op klasse/orde-niveau. Voor enkele groepen is het sorteren en determineren uitbesteed aan specialisten, zowel van binnen als van buiten de insectenwerkgroep. Een groot deel van de spinnen is reeds op naam gebracht door Bep Roelofs. In het Jaarverslag Monitoring Dongevallei komt vooralsnog alleen maar een artikeltje over de gehanteerde werkwijze en opzet van het onderzoek en een samenvattend overzicht van de aangetroffen klassen en/of orden. In komende jaren zullen de definitieve resultaten worden gepubliceerd.

Ron Felix zoekt o.a. potvallen uit van de Bemelerberg en directe omgeving op zoek naar een pas ontdekt blind Frans loopkevertje dat daar recent gevonden is. Het ligt in de bedoeling het onderzoek op andere plekken in Limburg voort te zetten. Het onderzoek naar mierengasten in De Kaaistoep is inmiddels afgerond.

Figuur 1. l. André van Eck bekijkt de vangsten van zijn boomholtenproject, r. Vangpotten voor het bemonsteren van boomholten (foto’s Theo Peeters).

Ad Mol determineert en brengt de in het museum aanwezige collecties van bladwespen (Symphyta) en cicaden (Auchenorrhyncha) op orde. Tevens slaat hij deze gegevens op in een databank (zie ook tabel 3). Verder heeft Ad in 2014 gewerkt aan verschillende andere groepen zoals Neuroptera, Mecoptera, Ephemeroptera, Plecoptera en andere kleine groepen. Inmiddels werkt hij samen met Tineke aan de herindeling van de Lepidoptera- en Odonata-collectie en aan het prepareren en invoegen in de droge insectencollectie van de collectie exuviae van libellen (Odonata) van Millie Verpraet.

Paul van Wielink werkt aan diverse activiteiten die te maken hebben met de collectie en collectiebeheer en hij verzamelt, onderricht en schrijft over de fauna van De Kaaistoep. Het onderzoek naar Laboulbeniales (parasitaire ascomyceten) en Uropodina (mijten op steeltjes) op insecten gaat gestaag door. Het materiaal wordt zorgvuldig opgeslagen in de collectie van Natuurmuseum Brabant. Op verzoek van Danny Haelewaters screent Gerdien de Kock de kevers van De Kaaistoep uit de collectie op de aanwezigheid van Laboulbeniales.

Jan Willem van Zuijlen determineerde allerlei Diptera (vliegen en muggen), Neuroptera (netvleugeligen), maar ook enkele Psocoptera (stofluizen) en nog enkele andere groepen.

Databank insectencollectie Natuurmuseum

Een gezamenlijk project van KNNV-werkgroepsleden en insectenconservatoren van het Natuurmuseum vormt het vullen van de databank van de insectencollectie van het Natuurmuseum Brabant. In 2014 zijn we voor het opslaan van deze gegevens van het programma Orde van de NEV overgestapt op het meer recentere programma Klasse. Het aantal kevergegevens in de databank is ook dit jaar weer fors gegroeid door het invoerwerk van Cor Borghouts m.b.t. diverse kevergroepen (tabel 1). Door Laurens van der Leij (figuur 2) werden ook in 2013 weer nieuwe vliegen en muggen toegevoegd aan de dipteradatabank die inmiddels vrij compleet is geworden (tabel 2). En Aad van Diemen en Wim Klein zijn verder gegaan met het invoeren van Hymenoptera (tabel 3). Ad Mol heeft gegevens over bladwespen en cicaden ingevoerd (tabel 3 en 4).

Tabel 1. Overzicht kevers (Coleoptera) in de databank van Natuurmuseum Brabant (januari 2015)

Familie (19)	Nederlandse naam	Aantal exemplaren	Aantal soorten
Agyrtidae	dwergaaskevers	2	1
Carabidae	loopkevers	± 4.500	257
Dytiscidae	waterroofkevers	1236	76
Geotrupidae	mesttorren	191	7
Gyrinidae	schrijvertjes	107	3
Haliplidae	watertreders	260	13
Histeridae	spiegelkevers	388	39
Hydraenidae	waterkruipers	40	6
Hydrophilidae	spinnende waterkevers
- Georissinae		2	1
- Helophorinae		146	12
- Hydrochinae		48	5
- Hydrophilinae		1281	58
- Spercheinae		1	1
Leiodidae	truffelkevers	654	52
Lucanidae	vliegende herten	19	4
Noteridae	diksprietwaterkevers	63	2
Paelobiidae [= Hygrobiidae]	pieptorren	63	1
Ptiliidae	veervleugelkevers	118	11
Scarabaeidae	bladsprietkevers	864	37
Scydmaenidae	valse knotskevers	39	8
Silphidae	aaskevers	432	16
Staphylinidae	kortschildkevers	5895	442
incl. Pselaphinae	kortschildkevers	5895	442
Trogidae	beenderknagers	30	2
	Totaal	± 16.404	1.058

Tabel 2. Overzicht vliegen en muggen (Diptera) in de databank van Natuurmuseum Brabant (januari 2015)

Familie (53)	Nederlandse naam	Aantal exemplaren	Aantal soorten
Anisopodidae	venstermuggen	20	4
Anthomyidae	bloemvliegen	103	30
Asilidae	roofvliegen	801	37
Asteiidae	-	8	2
Athericidae	waterdazen	10	2
Aulacigastridae	-	2	1
Bibionidae	rouwvliegen	364	12
Bombyliidae	wolzwervers	62	17
Calliphoridae	bromvliegen	298	24
Camillidae	-	4	1
Campichoetidae	-	4	1
Clusiidae	-	3	2
Conopidae	blaaskopvliegen	201	17
Diastatidae	-	16	4
Dolichopodidae	slankpootvliegen	486	89
Drosophilidae	fruitvliegen	225	33
Dryomyzidae	-	20	2
Empididae	dansvliegen	661	74
Faniidae	-	51	10
Gasterophilidae	paardenhorzels	1	1
Helcomyzidae	-	5	1
Heleomyzidae (incl. Trixoscelididae)	afvalvliegen	219	29
Hippoboscidae	luisvliegen	93	8
Hybotidae	-	232	42
Hypodermatidae	builenhorzels	1	1
Lauxaniidae	-	386	32
Lonchaeidae	-	69	10
Lonchopteridae	-	115	2
Megamerinidae	boomschorsvliegen	4	1
Micropezidae	spillebeenvliegen	53	5
Muscidae	echte vliegen	467	76
Mycetobiidae	-	1	1
Oestridae	horzels	3	2
Pallopteridae	bloemvliegen	57	9
Pediciidae	-	1	1
Periscelididae	-	19	2
Phoridae	bochelvliegen	42	13
Piophilidae	kaasvliegen	39	4
Pipunculidae	oogkopvliegen	22	12
Platypezidae	breedvoetvliegen	15	6
Platystomidae	prachtvliegen	79	2
Pseudopomyzidae	-	1	1
Psilidae	wortelvliegen	92	12
Rhagionidae	snipvliegen	185	12
Rhinophoridae	pissebedvliegen	5	4
Sarcophagidae	dambordvliegen	126	22
Scatophagidae	drekvliegen	202	26
Sciomyzidae	slakkendoders	493	41
Sepsidae	wappervliegen	208	19
Sphaeroceridae	mestvliegen	71	17
Stratiomyidae	wapenvliegen	461	31
Syrphidae	zweefvliegen	4.764	256
Tabanidae	dazen	799	46
Tachinidae	sluipvliegen	213	49
Tanypezidae	langpootvliegen	4	1
Tephritidae	boorvliegen	231	33
Therevidae	viltvliegen	119	9
Tipulidae	langpootmuggen	79	28
Ulidiidae	prachtvliegen	62	8
Xylomyidae	-	1	1
	Totaal	13.378	1.238

Tabel 3. Overzicht wespen, mieren en bijen (Hymenoptera) in de databank van Natuurmuseum Brabant (januari 2015)

Familie (12)	Nederlandse naam	Aantal exemplaren	Aantal soorten
Hymenoptera Symphyta - zaagwespen
Argidae	argusbladwespen	108	13
Cephidae	halmwespen	53	8
Cimbicidae	knotssprietbladwespen	34	9
Diprionidae	dennenbladwespen	15	4
Pamphiliidae	spinselbladwespen	27	11
Siricidae	houtwespen	27	7
Tenthredinidae	echte bladwespen	1261	191
Xiphydriidae	kleine houtwespen	20	2
	Subtotaal	1545	244
Hymenoptera Aculeata - angeldragers
Chrysididae	goudwespen	36	10
Vespidae	plooivleugelwespen	1	1
Sphecidae s.l.	graafwespen	325	67
Apidae s.l.	bijen	227	13
	Subtotaal	589	91
	Totaal	4.268	671

Tabel 4. Overzicht cicaden (Auchenorrhyncha) in de databank van Natuurmuseum Brabant (januari 2015)

Familie (7)	Nederlandse naam	Aantal exemplaren	Aantal soorten
Aphrophoridae		192	6
Cercopidae	bloedcicaden	41	2
Cicadellidae		248	48
Cixiidae		15	2
Delphacidae	spoorcicaden	38	17
Issidae		1	1
Membracidae	bochelcicaden	9	2
	Totaal	544	78

Entomologische publicaties van leden

Barendrecht, A., J. Mortelmans & J.W. van Zuijlen, 2014. Slakkendodende vliegen van het genus Psacadina in Nederland en België (Diptera: Sciomyzidae). - Nederlandse Faunistische Mededelingen 42: 37-45.
Bree, E. de, R. van den Broek & J. Smit, 2014. De gouden dennenstamjager Choerades igneus nieuw voor Nederland (Diptera: Asilidae). - Nederlandse Faunistische Mededelingen 43: 47-54.
Leij, L. van der, 2014. De zwarte vlieg Bibio venosus nieuw voor de Nederlandse fauna (Diptera: Bibionidae). - Nederlandse Faunistische Mededelingen 42: 33-35.
Mol, A. & T. Cramer, 2014. Spektakel in Reuselse Moeren. - De Oude Ley 36 (1): 26-29.
Mol, A. & D. Vonk, 2014. Een nieuwe invasieve exoot vreet aan onze iepen: de iepenzigzagbladwesp. – Kijk op Exoten 9: 2-3.
Muilwijk, J. & R. Felix, 2014. Recente aanvullingen op de Nederlandse loopkevercatalogus (Coleoptera: Carabidae). - Nederlandse Faunistische Mededelingen 43: 17-21.

Diverse leden namen deel aan inventarisaties in De Kaaistoep en De Dongevallei en droegen bij aan de jaarverslagen van beide gebieden.

Verder zitten Laurens van der Leij & André van Eck in de redactie van De Vliegenmepper, nieuwsbrief van de sectie Diptera van de NEV en zit Theo Peeters in de redactie van nieuwsbrief HymenoVaria van de sectie Hymenoptera van de NEV. Uiteraard levert ook dat schrijfwerk op, hetgeen hier niet apart is opgenomen.

Overige activiteiten van werkgroepsleden

Van afzonderlijke leden kunnen we tevens nog onderstaande activiteiten noteren:

Reinoud van den Broek heeft het nodige validatiewerk verricht voor waarneming.nl en waarnemingen.be. Ook werkt hij mee aan het Atlasproject Leuke vliegen van EIS en waarneming.nl (http://waarneming.nl/vliegen_start.php)
Ron Felix werkt verder aan Carabidae van Zambia, Socotra, Yemen en het Arabisch schiereiland en aan de nieuwe loopkevertabel voor Nederland en België. Deze determinatietabel zal naar verwacht omstreeks april verschijnen. Verder blijft hij nog in De Kaaistoep monsteren. Naast onderzoek naar insecten is hij in De Kaaistoep betrokken bij natuuronderhoud, een project m.b.t. de herintroductie van de knoflookpad en met monitoring van amfibieën.
Ad Mol werkt aan een herziening van de lijst van Nederlandse bladwespen (in het kader van EIS-Nederland). Daarna wordt gestart met een (in delen te verschijnen) determinatietabel voor Nederlandse bladwespen. bladwespen. Afgelopen jaar is veel aandacht besteed aan de invasieve exoot Aproceros leucopoda (iepenzigzagbladwesp) waarover binnenkort een publicatie verschijnt. Tevens is hij validator voor bladwespen (Symphyta) voor waarneming.nl.
Wim Klein inventariseerd voor SBB in ’t Merkse bij Castelré, de eendenkooi in Terheijden en de schans Spinola en Galderse heide in Breda en reorganiseert de graafwespencollecties in Naturalis.
Theo Peeters werkt o.a. aan publicaties over de Hymenoptera Parasitica van De Kaaistoep.
Theo Peeters, André van Eck en Tineke Cramer vormden samen de redactie van het Kaaistoepverslag over het onderzoeksjaar 2013. Guido Stooker stelde het jaarverslag van de Dongevallei samen.
Jan Willem van Zuijlen heeft materiaal gedetermineerd voor het Swedish Malaise Trap Project (SMTP): Opomyzidae, Clusiidae, Pseudopomyzidae, Aulacigastridae en Periscelidiidae.
Guido Stooker heeft vrij intensief de nachtvlinder-fauna van de Dongevallei onderzocht, zowel middels een verplaatsbare Licht-op-Laken-opstelling, als m.b.v. een Skinner-val. De laatste methode vormt een vast meetpunt in het nieuwe Landelijk Nachtvlinder-Meetnet van de Vlinderstichting. In het Jaarverslag Monitoring Dongevallei 2014 is een uitgebreide rapportage opgenomen over de werkwijze en inventarisatie-resultaten van de nachtvlinder-monitoring.
Guido Stooker en Paul van Wielink hebben 2 excursies in de Dongevallei gehouden, waarbij speciaal aandacht is besteed aan gallen en bladmineerders. Ook daarbij zijn weer nieuwe insectensoorten voor het gebied aangetroffen. De resultaten zijn vermeld in het Jaarverslag Monitoring Dongevallei 2014 dat door Guido wordt gemaakt.

Zo, dat waren weer de activiteiten van de leden van de insectenwerkgoep van de KNNV-afdeling Tilburg in 2014. We hebben inmiddels ook al geklonken op een goed 2015 met veel interessante vangsten en waarnemingen…

Hartelijke groet, Theo Peeters

Afdeling Tilburg

Deel deze pagina